به گزارش قدس خراسان، فرهنگ زیارت از حوزه‌های مغفول یا کمرنگ در بودجه زیارت است. انجام کار فرهنگی در زمینه زیارت، نیاز به بودجه مناسب و مطالعات اساسی دارد. توجه به تأمین نیازهای اولیه زائر و کمی بودجه موجب می‌شود مواردی مانند فرهنگ در حاشیه قرار بگیرد که به نظر می‌رسد این موضوع در نوروز ۱۴۰۲ باز هم چندان جدی نباشد.
جای خالی بودجه در ایجاد گفتمان و فرهنگ زیارت
زیارت را باید از دو جنبه سخت‌افزاری و خدمت به زائر و جنبه دیگر آن توسعه خود زیارت در نظر گرفت که لازمه آن ایجاد زیرساخت‌های اندیشه‌ای، نخبگانی و پژوهشی است.
محمدجواد استادی، پژوهشگر مطالعات فرهنگی با اشاره به این موضوع گفت: مشهد هر سال میزبان زائران زیادی است و نگاهی که به مسئله زیارت در سطح کشور و استان وجود دارد، یک نگاه کمّی است و زیارت، تنها تا سطح جنبه‌های خدمات‌رسان تقلیل داده می‌شود.
وی در ادامه تصریح کرد: وقتی درباره مسئله زیارت و بودجه آن صحبت می‌شود، وجود زیرساخت‌های لازم برای ارائه خدمات به زائران مطرح می‌شود که این مسئله درست است؛ اما این نگاه، یک نگاه تقلیدی به زیارت است. نگاه ما به زیارت باید به صورت یک مفهوم گفتمانی بسیار قدرتمند باشد تا در حوزه‌های مختلف از نظر معرفتی تأثیر بگذارد.
پژوهشگر مطالعات فرهنگی ضمن تأکید بر تأثیرات نگاه به مفهوم زیارت یادآور شد: زیارت می‌تواند در عرصه رسانه، اقتصاد و مسائل اجتماعی در عرصه شهری یک مؤلفه معنایی باشد؛ به این معنا که اگر راجع به زندگی شهری در جهان معاصر صحبت می‌کنیم، زیارت می‌تواند دال مرکزی معنابخش آن باشد.
وی ادامه داد: همه شهرها بر اساس اولویتی شکل گرفته است و شکل‌گیری مشهد براساس مؤلفه زیارت بوده و مؤلفه زیارت، تفاوت بزرگی با سایر مؤلفه‌های ایجاد یک شهر مانند اقتصاد، گردشگری و سایر دلایل دارد و از یک تفاوت بنیادین برخوردار است که این تفاوت، مفهوم معرفتی و معناساز زیارت است.
پژوهشگر مطالعات فرهنگی با تشریح ضرورت جریان معرفتی زیارت عنوان کرد: یک مفهوم معرفتی و معناساز زیارت اگر بتواند امتداد پیدا کند، می‌تواند فرد را در زندگی متحول کند. آن چیزی که ما باید در بودجه زیارت به آن توجه داشته باشیم، در گام نخست، شناخت و تحلیل درستی از مقوله زیارت است.
وی ضمن بیان اهمیت شناسایی فرهنگ زیارت از سوی پژوهشگران خارجی تصریح کرد: مطالعاتی که در خارج از ایران درباره زیارت اتفاق افتاده، بسیار بیشتر است؛ یعنی پژوهشگران خارجی زیارت را در فرهنگ ما مورد بررسی قرار داده‌اند و این نکته مهمی است.
استادی تصریح کرد: حجم مطالعات میان‌رشته‌ای در حوزه زیارت بسیار تقلیدی است. در واقع در گام نخست، نیازمند این هستیم که به خوبی درباره زیارت مطالعه و نظریه‌سازی کنیم و این موارد را مبنا و بنیاد حرکت‌های اساسی قرار بدهیم که در این حوزه تقریباً هیچ کار جدی اتفاق نیفتاده و نیازمند رشته‌ها، پژوهش‌ها و دانشگاه‌هایی در مطالعات زیارت هستیم تا به ادبیات مشترک و مبنایی در یک کار علمی برای زیارت برسیم.
این پژوهشگر حوزه فرهنگی ادامه داد: هر زمانی که از بودجه زیارت صحبت می‌شود، این حلقه مورد توجه قرار نمی‌گیرد و از آن غفلت می‌شود و ما همیشه تنها از زیرساخت‌ها می‌گوییم. مشهد به دلیل حجم انبوه زائر که در طول سال دارد، نیازمند زیرساخت برای حجم ۲۰ تا ۳۰میلیون زائر سالانه است؛ اما مهم‌تر این است که مشهد می‌خواهد الگویی باشد برای جهان اسلام و شهر اسلامی چه در ایران و چه در نقاط دیگر دنیا برای ساختن این الگو نیازمند بنیادهای نظری و پژوهشی است.
وی با تشریح هنر متمرکز شیعی و قابلیت آن در مفهوم زیارت عنوان کرد: در زمینه هنر، حرم مطهر رضوی ۷۰۰ سال هنر متمرکز شیعی را در دل خود دارد. در حرم مطهر برخلاف نقاط دیگر ایران که هنر به صورت دوره‌ای در شهرهایی مثل اصفهان و یا تبریز اتفاق افتاده است، به صورت یک هنر متمرکز ۷۰۰سال شیعی و اسلامی جریان دارد.
استادی در پایان متذکر شد: در صرف بودجه زیارت نباید فقط به حوزه خدمات توجه شود. اگر بتوانیم زیارت را به گفتمان مرکزی در جامعه خودمان تبدیل کنیم و زیارت را در زندگی تک‌تک مردم ایران جریان دهیم، می‌توانیم مؤثرتر باشیم.
جایگاه فرهنگ زیارت در مصوبات امسال شورای ملی زیارت
هر چند تمام دستگاه‌های اجرایی در شهر مشهد و استان درگیر مقوله حضور میلیونی زائران می‌شوند؛ اما متولیان اصلی حضور زائر در جایگاه تصمیم‌گیری قرار دارند.
معاون هماهنگی و مدیریت امور زائران استانداری خراسان رضوی درباره مصوبات شورای ملی زیارت در استان خراسان رضوی عنوان کرد: امسال به مناسبت نوروز طبق دستور رئیس جمهور، کارگروه ملی زیارت دو هفته قبل به ریاست معاون اول رئیس جمهور برگزار شد و موضوع آن نیازمندی‌های نوروز بود.
حجت‌الاسلام و المسلمین حجت گنابادی‌نژاد تصریح کرد: براساس استخراج شبکه مسائل استان و مشهد در بحث زائر و با توجه به اهتمام خوبی که در شبکه دولت وجود داشت، ۲۴مصوبه در کارگروه ملی زیارت داشتیم که یکی از این مصوبات مربوط به تمهیدات و نیازهای حوزه فرهنگی بود.
طرح زائر از مبدأ تا مبدأ
وی افزود: مصوب شد وزارت ارشاد کمکی به اعتبارات ارشاد استان داشته باشد و این کمک‌ها بابت خدمات فرهنگی دستگاه‌های فرهنگی اجتماعی نظیر ستاد خدمات سفر در جاده‌ها و در مشهد پیش‌بینی شد تا به عنوان جایگاه‌های خدمات زائر بتوانند خدماتی انجام دهند و یکی از این طرح‌ها طرح «زائر از مبدأ تا مبدأ» است که توسط اداره کل ارشاد اسلامی استان خراسان رضوی ارائه شده است.
برای اطلاع از جزئیات بیشتر از طرح «زائر از مبدأ تا مبدأ» به سراغ مدیر کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی می‌رویم تا درباره این طرح توضیحات لازم را بدهد.
محمد حسین‌زاده درباره این طرح اظهار کرد: در این طرح تلاش می‌شود زائر از لحظه‌ای که به قصد زیارت به سمت مشهد حرکت می‌کند، کیفیت زیارت و حضور قلب او با ارائه خدمات فرهنگی متناسب بالاتر برود.
وی افزود: این اقدامات و خدمات فرهنگی در طول مسیرهای استان، ورودی‌های شهر، خود شهر مشهد، محل اسکان زائر، در اطراف حرم و خود حرم داده می‌شود و این محل‌ها همه نقاطی هستندکه در این طرح برای خدمت‌رسانی فرهنگی به زائر پیش‌بینی شده است.
حسین‌زاده در توضیح بیشتر عنوان کرد: به عنوان نمونه، زائر در فرودگاه یا ایستگاه قطار استقبال می‌شود و مثلاً فیلمی که در قطار پخش می‌شود متناسب با حال و هوای زائر است و اگر زائر با خودرو وارد مشهد می‌شود در طول مسیر ایستگاه‌هایی وجود داشته باشد که به او خدمات فرهنگی بدهد.
مدیر کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی با اشاره به اقدامات فرهنگی سال‌های گذشته خاطر نشان کرد: در مشهد طی سال‌های گذشته این برنامه توسط دستگاه‌های مختلف اجرایی شده و خدمت‌رسانی فرهنگی به زائر در مشهد و حرم مطهر سابقه چندین ساله دارد؛ اما در طرح زائر از مبدأ تا مبدأ، به دنبال این هستیم تا زائر از زمانی که از شهر خودش حرکت می‌کند و از زیارت برمی‌گردد، در حال و هوای زیارت و توجه به زیارت قرار بگیرد.
وی در پایان با اشاره به تنوع تولیدات فرهنگی تصریح کرد: این تولیدات در استان به صورت متنوع در قالب اجرای گروه‌های سرود، نمایشگاه کتاب، مشاوران در حرم مطهر رضوی، ایستگاه‌های راه‌آهن، فرودگاه، ورودی‌ها و سایر نقاط دیده شده است تا نیازمندی‌های مخاطب رفع شود؛ اما مسئله اصلی ما در طرح «زائر از مبدأ تا مبدأ» در شورای ملی زیارت این بود تا این اتفاقات در استان‌های دیگر هم بیفتد.
سهم فرهنگ در بودجه زیارت مغفول مانده است
به نظر کارشناسان سخت‌ترین کار، ایجاد فرهنگ و فرهنگ‌سازی است و در این بخش این سؤال مطرح می‌شود که این طرح تا چه میزان می‌تواند از نظر جذابیت و محتوا در زائران اثرگذار باشد و موجب تداوم فرهنگ زیارت در ذهن زائران باشد.
نخستین سال تخصیص بودجه زیارت، سال ۹۱ برای مشهد و دو شهر قم و شیراز، حدود ۶۱ میلیارد تومان بود؛ بودجه‌ای که در سال‌های بعد با به اشتراک گذاشتن همه استان‌ها به صورت پلکانی کاهش یافت و نهایت در اعتبارات بودجه سال ۹۶ به بعد دیگر هیچ ردیف مشخصی برای زیارت وجود ندارد. درسال ۹۸ محمدباقر نوبخت، رئیس سازمان برنامه‌وبودجه این وعده را داد که دولت با استفاده از سایر ردیف‌ها به هزینه‌های زیارت در مشهد کمک می‌کند؛ اما دولت با حذف بودجه زیارت از لایحه قانون برنامه‌وبودجه در سال ۹۹ راه هرگونه مطالبه بودجه‌ای برای این موضوع را بست.
هر چند برای سال آینده و در بودجه پیشنهادی دولت به مجلس شورای اسلامی، ردیف مستقلی برای موضوع زیارت در نظر گرفته شده؛ اما این سهم با عدد ۱۰۰میلیارد تومان در مقایسه با سال‌های گذشته و تورم بالای کنونی، عدد اندکی به حساب می‌آید. در کنار این مسئله، ذکر این سؤال مطرح است که سهم فرهنگ در بودجه زیارت تاکنون به چه میزان بوده و چه آثاری داشته است؟
خبرنگار: طاهـره فجـر داودلی
نظر شما